با وجود اینکه کلمه توانبخشی کمتر بین جامعه ما رایج است و در مورد آن گفتگو می کنیم، اما به جرات می توان گفت همه انسانها لااقل در مقطعی از زندگی خود نیازمند توانبخشی هستند. ما در این مقاله درباره اینکه rehabilitation از لحاظ کلینیکی دارای چه معنایی است؟ چه انواعی دارد؟ چطور به ما کمک می کند؟ و اصلا ما چه نیازی به توانبخشی داریم بحث خواهم کرد.
توانبخشی چیست؟
از لحاظ علمی توانبخشی (rehabilitation) یا بازتوانی مجموعه ای از اقدامات و مداخلات هدفمند و با برنامه است که کمک می کند افرادی که در یک یا چند جنبه سلامتی دچار مشکل شده اند عملکرد طبیعی خود را باز یابند و با محیط زندگی و دیگر افراد تعامل بهتری داشته باشند.
به طور ساده می توان گفت rehabilitation کمک می کند فرد تا حد امکان در انجام فعالیتهای روزمره و عادی استقلال خود را به دست آورد و بتواند مشارکت طبیعی و درستی در کار، آموزش، تفریح و یا زندگی خانوادگی و شخصی خود داشته باشد.
باید بدانید که توانبخشی حوزه ای نیست که مختص به یک پزشک یا درمانگر خاص باشد. در واقع مجموعه ای از عوامل درمانگر در این کار دخیل هستند مانند: فیزیوتراپیست ها، ارتوتیست ها، کاردرمانگران، روانشناسان بالینی، گفتاردرمانگر، ادیولوژیست ها، پزشکان طب فیزیکی و توانبخشی و …
البته بسته به نیاز و شرایط فرد، برنامه بازتوانی او ممکن است فقط شامل یک یا چند مورد از موارد بالا باشد.
انواع توانبخشی
درمان های توانبخشی دارای انواع و روشهای مختلفی هستند و هر کدام با هدف یا اولویت خاصی و مطابق با شرایط و نیاز فرد طراحی شده اند. به طور کلی می توان توانبخشی را به هفت روش یا جنبه مختلف تقسیم کرد:
- توانبخشی شناختی
- توانبخشی دارویی
- توانبخشی فیزیکی
- تفریح درمانی
- گفتاردرمانی
- کاردرمانی
توانبخشی شناختی
توانبخشی شناختی (Cognitive Rehabilitation) یا رفتاری-شناختی به منظور بازیابی یا بهبود عملکردهای شناختی فرد انجام می گیرد.
از جمله عملکردهای شناختی می توان موارد زیر را نام برد:
تفکر انتزاعی، ادراک، حافظه، حافظه کاری، توجه، استدلال، قضاوت، فراشناخت، پردازش های زبانی، شناخت اجتماعی، بینش، تنظیم عاطفی و …
هر انسانی ممکن است در اثر حوادث مختلف مانند تصادف، بیماری، شوک و … در بخشی از عملکردهای شناختی خود دچار مشکل گردد. درمانهای توانبخشی شناختی بیشتر بر اصلاح و بازیابی ادراک، قدرت قضاوت، تمرکز و توجه، توانایی برنامه ریزی، حافظه و ترتیب بندی تمرکز دارند.
اساس این درمانها مفهومی به نام نوروپلاستیسیتی (neuroplasticity) یا انعطاف پذیری عصبی است. به طور کلی نوروپلاستیسیتی می گوید مغز انسان قادر است مسیرهای عصبی ضعیف شده را تقویت نماید و همچنین می تواند مسیرهای تازه ای را مطابق شرایط جدید ایجاد نماید.
اقدامات توانبخشی شناختی را می توان به دو بخش کلی درمانهای ترمیمی و درمانهای جبرانی تقسیم نمود. درمانهای ترمیمی برای تقویت و بهبود مهارتها و توانایی های ضعیف شده بکار می روند مانند تمرینات ذهنی برای افزایش دامنه توجه یا حافظه. اما درمانهای جبرانی به جای تمرکز برای بازگرداندن توانایی ضعیف شده اقداماتی را پیشنهاد می کند تا فرد را با شرایط موجود انطباق دهد مانند استفاده از آلارم (برای یادآوری).
نوروفیدبک (neuro feedback)، کاردرمانی گفتاردرمانی، برنامه های آموزشی نرم افزاری و آموزش پردازش توجه (APT) از جمله استراتژیهای توانبخشی شناختی هستند.
توانبخشی دارویی
هدف از توانبخشی دارویی (Pharmaco rehabilitation) بهبود عملکرد ذهنی و جسمی از طریق تجویز برخی از داروها است.
توانبخشی فیزیکی
هدف از توانبخشی فیزیکی (Physical rehabilitation) بازیابی عملکرد اعضای مختلف بدن است. غالبا به اشتباه بسیاری از افراد توانبخشی فیزیکی را معادل فیزیوتراپی میگیرند. با این وجود این دو تا حدی متفاوت هستند. در واقع فیزیوتراپی در زیر مجموعه بازتوانی فیزیکی قرار می گیرد.
به طور کلی توانبخشی فیزیکی یک اصطلاح کلی تر برای توصیف فرآیندهایی است که فرد برای رسیدن به عملکرد فیزیکی مطلوب خود باید طی نماید. در این مسیر ممکن است برای بازیابی عملکردهای فیزیکی، فرد از متخصص های مختلفی مشاوره و درمان بگیرد.
علاوه بر تلاش برای حل مشکلات جدی حرکتی که ممکن است در اثر انواع سکته و تصادفات در بدن ایجاد شود توانبخشی فیزیکی برای بهبود بسیاری از دردهای عصبی، عضلانی، کمردرد، آرتروز و … بسیار کارا است.
برنامه درمانی در توانبخشی فیزیکی نیز با توجه به وضعیت فرد تا حد زیادی ممکن است شخصی سازی و اختصاصی گردد. کاردرمانی، فیزیوتراپی، برنامه فعالیت های بدنی در خانه و … از جمله این برنامه ها هستند.
تفریح درمانی
تفریح درمانی (Recreational therapy) یکی از روشهای بسیار مهم rehabilitation است که بر خلاف نامش فقط جنبه بازیابی روحی ندارد. بلکه از این روش برای بازیابی و ارتقا جنبه های مختلف عملکردی فرد تحت درمان بهره گرفته می شود.
هدف از تفریح درمانی می تواند بازیابی و رفع مشکلات جسمی، روحی و عاطفی، روانی و همچنین افزایش رفاه و سطح زندگی افراد آسیب دیده باشد. از نکات مهم در مورد تفریح درمانی این است که علاوه بر اینکه خود این روش بسیار از لحاظ اقتصادی مقرون به صرف است همچنین می تواند سایر هزینه های درمانی را کاهش دهد.
تفریح درمانی می تواند در مکانهای مختلف صورت گیرد مانند بیمارستان، مدرسه، مراکز اجتماعی، محیط های ورزشی و …
همچنین فعالیتهایی که در این روش بکار می روند بسیار گوناگون اند و قابلیت انطباق با زندگی شخصی، علایق و توان مالی فرد را دارند. از جمله این فعالیتها می توان به هنر، موسیقی، انواع بازیها (فیزیکی، مجازی)، رقص، یوگا، آشپزی، اجرای نمایش، داستان گویی اشاره نمود.
با اینکه تفریح درمانی برای تمام افراد با هر سنی مفید است اما بصورت تخصصی به عنوان توانبخشی برای افرادی زیر بکار می رود:
- افرادی که دچار سکته شده اند
- کسانی که جراحی شده اند
- کسانی که دچار جراحت هستند
- افراد سرطانی تحت درمان
- کسانی که احساس انزوا یا افسردگی می کنند.
- مصرف کنندگان مواد مخدر که در حال ترک هستند. و …
گفتاردرمانی
در توانبخشی، گفتاردرمانی (Speech-Language Therapy) به منظور بهبود اختلال در حرکات دهان و زبان، بهبود مشکلات آوایی، درک زبان و صحبت کردن بکار می رود.
اختلالات گفتاری (speech disorder) مربوط به مشکل در تولید صدا است. این اختلالات غالبا در سه دسته قرار می گیرند:
اختلالات تولیدی (Articulation disorders): فرد نمی تواند به درستی کلمات را ادا کند به حدی که دیگران متوجه کلمات بکار رفته توسط او نمی شوند. برای مثال ممکن است فرد نتوان حرف ت را بکلی ادا نماید.
اختلال در روانی و ریتم گفتار (Fluency disorders): مثال بارز این اختلال لکنت زبان است که روند گفتار را با وقفه ها و تکرارهای غیر معمول روبه روی می کند.
اختلالات مربوط به رزونانس یا تن صدا (Resonance or voice disorders): در این حالت فرد مشکلاتی در حجم، کیفیت و زیر و بم صدا خود دارد به حدی که حواس شنونده را از آنچه که دارد گفته می شود منحرف می کند. این نوع اختلالات ممکن است باعث درد یا ناراحتی در کودک هنگامی که صحبت می کند گردد.
اختلالات زبانی هم شامل سه بخش اختلالات دریافتی، اختلالات بیانی و اختلالات شناختی-ارتباطی می شود.
توانبخشی تمام این مشکلات را پوشش می دهد و سعی می کند در نهایت فرد ارتباط گفتاری-زبانی کارآمد و موثری با دیگر افراد داشته باشد.
مراکز مختلفی خدمات توانبخشی در زمینه گفتاردرمانی ارائه می دهند. کلینیک خانه ی امید از جمله مراکز باسابقه و مجهز توانبخشی واقع در اسلامشهر می باشد که شما می توانید اختلالاتی مانند لکنت زبان را در این کلینیک درمان نمایید.
کاردرمانی
مانند دیگر روشهای توانبخشی هدف کلی از کاردرمانی (Occupational Therapy) مستقل سازی حداکثری فرد آسیب دیده در زندگی روزمره شخصی و اجتماعی تا حد ممکن است.
به طور کلی تفاوت کاردرمانی با فیزیوتراپی این است که در فیزیوتراپی سعی می شود دامنه یا مشکل حرکتی یک عضو بهبود یابد اما کاردرمانی به فرد کمک میکند چگونه با وجود مشکل بتواند دوباره با یک وسیله روتین زندگی کار کند. در واقع کاردرمانی کمک می کند تا فرد با یک محدودیت ذهنی یا فیزیکی کنار بیاید و بتواند زندگی روزمره خود را مدیریت کند.
بسته به شرایط شخصی فرد و نوع محدودیت او کاردرمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- آموزش دوباره مهارت های روزمره و کارهای روتین (مثل تهیه غذا، پوشیدن لباس، نحوه مدیریت خانه)
- تمرین و یادگیری مهارت های مرتبط برای مدرسه، شغل یا گذراندن اوقات فراغت
- تمرینات حرکتی و ادراکی
- تمرینات تمرکز و حافظه
- تمرینات دستی و خلاقانه
- کمک برای سازماندهی برنامه روزانه فردی.
- سازماندهی مجدد فضای کار و خانه
- استفاده از وسایل کمک پزشکی
- در صورت نیاز مشاوره و راهنمایی برای اعضای خانواده
برای مثال فرض کنید فردی در اثر سکته دچار محدودیت حرکتی در یک طرف بدن خود شده است. این فرد احتمالا باید دوره های گفتار درمانی و فیزیوتراپی را بگذراند. بعد از بازگشت به خانه اگر همچنان مشکل حرکتی داشته باشد پزشک وسیله ای مانند واکر برای او تجویز می کند. الان بخش کاردرمانی او شروع می شود. درمانگر به او یاد می دهد که چگونه از واکر استفاده نماید. چینش وسایل خانه بصورتی تغییر می کند تا او با واکر حرکت آزادانه تر و بی خطری داشته باشد. به او یاد می دهد چگونه با شرایط فعلی کارهایی مانند مسواک زدن را انجام دهد و …
همچنین به اعضای خانواده او مشاوره هایی درباره نحوه کمک به فرد آسیب دیده و فرآهم ساختن فضای مناسب خانه برای انجام راحت تر فعالیت های او صورت می گیرد.
شما هم اگر به دنبال خدمات توانبخشی در زمینه کاردرمانی در اسلامشهر هستید می توانید از خدمات توانبخشی کلینیک خانه ی امید بهره بگیرید.
اهمیت توانبخشی
این را بدانید که توانبخشی فقط مختص افراد آسیب دیده و بیمار نیست. افرادی چون سالمندان که دچار کهولت سن شده اند با توجه به کاهش قوای جسمی و ذهنی نیازمند برنامه rehabilitation مختص به خود هستند. این برنامه ها کمک می کنند تا سالمندان ضمن حفظ استقلال خود در زندگی شخصی، کمتر در معرض صدمات و خطرات قرار بگیرند. برای مثال شاید نیاز باشد چینش و وضعیت خانه تغییر نماید.
توانبخشی می تواند تاثیرات منفی طیف گسترده ای از مشکلات سلامتی ناشی از بیماری ها (حاد یا مزمن)، امراض (روحی و جسمی) یا آسیب ها را به حد قابل توجهی کاهش دهد.
توانبخشی مکمل سایر مداخلات درمانی مانند اقدامات پزشکی و جراحی می باشد. در واقع rehabilitation نه تنها روند بهبودی را سریعتر می کند بلکه نتایج درمانی را تا حد زیادی افزایش می دهد.
توانبخشی توان خود مراقبتی، استقلال و مدیریت زندگی افراد آسیب دیده را بالا می برد در نتیجه علاوه بر خود این افراد زندگی خانواده های آنها نیز بهبود میابد.
توانبخشی می تواند هزینه های درمانی جامعه را به شدت کاهش دهد و نیاز به اقدامات پزشکی مانند بستری در بیمارستان را کمتر کند. در واقع rehabilitation یک سرمایه گذاری است نه هزینه.
شما می توانید انواع خدمات توانبخشی اسلامشهر را از کلینیک خانه ی امید دریافت نمایید. کلینیک خانه ی امید با استفاده از کادری مجرب و با تجربه آماده ارائه خدمات مختلف در زمینه توانبخشی مانند کاردرمانی می باشد.
1 دیدگاه